भारत आणि अमेरिकेमध्ये दुग्धजन्य पदार्थांच्या व्यापारावरून वाद सुरू आहे. भारताचा अमेरिकन डेअरी उत्पादनांना विरोध का आहे आणि हे ‘नॉनव्हेज दूध’ प्रकरण नेमकं काय आहे, ते सविस्तर जाणून घ्या.
अमेरिकेचं ‘नॉनव्हेज दूध’ भारतात का नकोय? जाणून घ्या संपूर्ण वाद
सध्या भारत आणि अमेरिका यांच्यात व्यापार करारासाठी जोरदार चर्चा सुरू आहे. दोन्ही देशांमधील व्यापार वाढावा यासाठी प्रयत्न सुरू असले, तरी एक विषय असा आहे जिथे भारत कोणतीही तडजोड करायला तयार नाही , तो म्हणजे डेअरी उत्पादने किंवा दुग्धजन्य पदार्थ. अमेरिकेला त्यांची डेअरी उत्पादने भारतीय बाजारपेठेत विकायची आहेत, पण भारताने ‘नॉनव्हेज दूध’ या मुद्द्यावरून या आयातीला तीव्र विरोध केला आहे.
हा वाद नेमका काय आहे आणि या ‘नॉनव्हेज दुधा’चा अर्थ काय, हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.
वाद नेमका काय आहे?
अमेरिका भारतासोबतची व्यापारी तूट कमी करण्यासाठी आपली कृषी आणि डेअरी उत्पादने भारताच्या विशाल बाजारपेठेत विकू इच्छित आहे. पण भारतासाठी डेअरी उद्योग हा केवळ एक व्यवसाय नाही, तर तो ग्रामीण अर्थव्यवस्थेचा कणा आहे. देशातील कोट्यवधी लहान शेतकरी यावर अवलंबून आहेत.
- भारताची भूमिका: भारताने स्पष्ट केले आहे की, आपल्या शेतकऱ्यांच्या आणि नागरिकांच्या हितासाठी डेअरी आणि कृषी क्षेत्रात कोणतीही सवलत दिली जाणार नाही.
- आर्थिक धोका: स्टेट बँक ऑफ इंडियाच्या (SBI) एका रिपोर्टनुसार, जर अमेरिकन डेअरी उत्पादनांसाठी बाजारपेठ खुली केली, तर भारतीय दुधाच्या किमती १५ टक्क्यांनी घसरू शकतात. यामुळे भारतीय शेतकऱ्यांना दरवर्षी १ लाख कोटी रुपयांपेक्षा जास्त नुकसान होऊ शकते. भारत दूध उत्पादक देशावरून दूध आयात करणारा देश बनेल, अशी भीतीही व्यक्त केली जात आहे.
भारताचा मुख्य आक्षेप – ‘नॉनव्हेज दूध’
आर्थिक कारणांपलीकडे भारताच्या विरोधामागे एक मोठे सांस्कृतिक आणि धार्मिक कारण आहे. भारतातील बहुसंख्य लोकसंख्या शाकाहारी आहे आणि त्यांच्यासाठी दूध हे एक पवित्र आणि सात्विक पेय आहे. अमेरिकन डेअरी उत्पादनांना याच ठिकाणी मोठा अडथळा निर्माण होतो.
‘नॉनव्हेज दूध’ म्हणजे नेमकं काय?
सोप्या भाषेत सांगायचे तर, ‘नॉनव्हेज दूध’ म्हणजे अशा गायींचे दूध, ज्यांना खाण्यासाठी प्राण्यांचे मांस किंवा रक्तापासून बनवलेला चारा दिला जातो. भारतातील धार्मिक आणि सांस्कृतिक श्रद्धेनुसार, असे दूध शाकाहारी मानले जात नाही. याच कारणामुळे भारत अशा दुधाच्या आयातीला परवानगी देण्यास तयार नाही.
काय असतं हे ‘ब्लड मील’?
अमेरिकेतील डेअरी उद्योगात गायींचे आरोग्य चांगले ठेवण्यासाठी आणि दुधाचे उत्पादन वाढवण्यासाठी त्यांना एक विशेष प्रकारचा चारा दिला जातो, ज्याला ‘ब्लड मील’ (Blood Meal) म्हणतात.
- निर्मिती: ‘ब्लड मील’ हे मांस पॅकिंग उद्योगातील एक उप-उत्पादन (by-product) आहे. जनावरांच्या कत्तलीनंतर त्यांचे रक्त जमा करून ते वाळवले जाते आणि त्यापासून उच्च प्रथिनेयुक्त (high-protein) चारा तयार केला जातो.
- वापराचे कारण: गायींना प्रथिनांऐवजी अमिनो ॲसिडची गरज असते. ‘ब्लड मील’ हे ‘लायसिन’ (Lysine) नावाच्या महत्त्वाच्या अमिनो ॲसिडचा उत्तम स्रोत आहे. हा चारा दिल्याने गायी निरोगी राहतात आणि जास्त दूध देतात.
- इतर प्राण्यांचा वापर: सिएटल टाइम्सच्या एका लेखानुसार, या चाऱ्यामध्ये डुक्कर, मासे, चिकन, घोडे, आणि काही वेळा मांजर व कुत्र्यांसारख्या प्राण्यांच्या मांसाचाही वापर केला जातो. त्यामुळे या दुधाला ‘ब्लड मील’ किंवा ‘नॉनव्हेज दूध’ म्हटले जाते.
भारत आणि अमेरिकेतील डेअरी उत्पादनांचा वाद हा केवळ व्यापारापुरता मर्यादित नाही. एका बाजूला अमेरिकेचे आर्थिक हित आहे, तर दुसऱ्या बाजूला भारताची अर्थव्यवस्था, कोट्यवधी शेतकऱ्यांचे भविष्य आणि अब्जावधी लोकांची धार्मिक श्रद्धा यांचा प्रश्न आहे. त्यामुळे जोपर्यंत अमेरिका ‘ब्लड मील’ न खाल्लेल्या गायींच्या दुधाची हमी देत नाही, तोपर्यंत हा ‘नॉनव्हेज दुधा’चा मुद्दा दोन्ही देशांमधील व्यापार करारात एक मोठा अडथळा बनून राहणार आहे.
Also Read: सांगलीच्या प्रेम पसारे चा अभिनव शोध, ‘ड्रंक अँड ड्राईव्ह’ला बसणार चाप!
